మొదటి భాగంలో యోగాలు నాలుగని చెప్పుకున్నాం. అవి కర్మయోగం, జ్ఞానయోగం, రాజయోగం, మరియు భక్తియోగం. భక్తియోగం జీవునికి, భగవంతునికి ఉండే సంబంధ బాంధవ్యాలను గురించి చర్చిస్తుంది. ఇది భగవదనుగ్రహానికి దారితీస్తుంది. రాజయోగం జీవునికి శక్తి స్వరూపమైన ప్రకృతికి సంబంధించినది. ఇది విధి అనుకూలతకు, తద్వారా ఐహిక శక్తికి మరియు ఐహిక ఔన్నత్యానికి దారితీస్తుంది. జ్ఞానయోగం దైవంతోగానీ, విధితోగానీ సంబంధంలేనిది. జీవుని యొక్క శ్రద్ధ మరియు జిజ్ఞాసుత్వానికి సంబంధించినది. ఇది జీవునికే పరిమితమైనది. ఇది జ్ఞానానికి దారితీస్తుంది.
అయితే కర్మయోగం అలా కాదు. అది దైవం, విధి, జీవుడు ఈ ముగ్గురకూ సంబంధించినది. కర్మయోగం సత్యానికి సంబంధించినది. ఇది సత్యావిష్కరణకు దారితీస్తుంది. సత్యాన్ని వివేచించేది జ్ఞానయోగమైతే, సత్యాన్ని ఆచరించేది కర్మయోగం. జ్ఞానసిద్ధితో జ్ఞానయోగం అంతమై కర్మయోగం ప్రారంభమౌతుంది. గీతలో ఈ నాలుగు యోగాలను గురించి 7వ అధ్యాయమైన ‘విజ్ఞానయోగం’లో కొంచెం పరోక్షంగా ప్రస్తావించబడింది.
చతుర్విధా భజంతే మాం జనా స్సుకృతినోర్జున ! |
ఆర్తో జిజ్ఞాసురర్థార్థీ జ్ఞానీ చ భరతర్షభ! || (అ.7-శ్లో.16)
అర్జునా! నన్ను సేవించే పుణ్యపురుషులు నాలుగు రకాలు-ఆపదలో ఉన్నవాడు, ఆత్మతత్త్వం తెలుసుకోగోరేవాడు, సిరిసంపదలు కోరేవాడు, ఆత్మ జ్ఞానం కలిగినవాడు.
తేషాం జ్ఞానీ నిత్యయుక్తః ఏకభక్తి ర్విశిష్యతే |
ప్రియో హి జ్ఞానినోత్యర్థం అహం స చ మమ ప్రియః || (అ.7-శ్లో.17)
ఈ నలుగురిలో నిత్యమూ భగవంతుణ్ణి భక్తితో భజించే ఆత్మజ్ఞాని అత్యుత్తముడు. అలాంటి జ్ఞానికి నేనూ, నాకు అతనూ ఎంతో ప్రియులం కావడమే దీనికి కారణం.
ఉదారాస్సర్వ ఏవై తే జ్ఞానీ త్వా త్మైవ మే మతం |
ఆస్థితస్స హి యుక్తాత్మా మామేవానుత్తమాం గతిం || (అ.7-శ్లో.18)
వీళ్ళంతా గొప్పవాళ్ళే అయినప్పటికీ జ్ఞాని మాత్రం నా ఆత్మస్వరూపుడే అని నా అభిప్రాయం. ఎందువల్లనంటే అతను నన్నే పరమగతిగా భావించి సేవిస్తాడు.
బహూనాం జన్మానా మంతే జ్ఞానవాన్మాం ప్రపద్యతే |
వాసుదేవ స్సర్వమితి స మహాత్మా సుదుర్లభః || (అ.7-శ్లో.19)
అనేక జన్మలలో ఆచరించిన పుణ్యకర్మల ఫలితంగా జ్ఞాని చివరకు ‘జగత్తు సర్వమూ వాసుదేవమయం’ అనే జ్ఞానంతో నన్నాశ్రయిస్తాడు. ఈ లోకంలో అలాంటి మహానుభావులు చాలా అరుదు.
పై శ్లోకాలలో పేర్కొనబడిన నలుగురిలో
ఆర్తుడు భక్తియోగి;
జిజ్ఞాసువు జ్ఞానయోగి;
అర్థార్థీ అంటే సిరిసంపదలు కోరేవాడు రాజయోగి;
జ్ఞాని కర్మయోగి.
జ్ఞానిని భగవంతుడు తనకు ప్రియమైన వాడుగా చెప్పటంతో కర్మయోగమే ఉత్తమ యోగంగా ప్రకటించబడినట్లయినది. ఎందుకంటే భక్తియోగంలో కేవలం భగవంతుని శరణు పొందటం తప్ప యజ్ఞం జరుగదు. రాజయోగంలో కూడా స్వాధీనమైన మనస్సు దైవం (జీవేచ్ఛ) మీద ఏకాగ్రం కావాచ్చు, లేదా ఏదైనా ఐహిక విషయం (జీవేచ్ఛతో విభేదించిన) మీద కూడా ఏకాగ్రం కావచ్చు. అలానే జిజ్ఞాసువు జ్ఞానం కొరకు వివేచిస్తుంటాడేగానీ అతనికి జ్ఞానం ఉండదు. కనుక అతను యజ్ఞం చేయలేడు. రాజయోగి కూడా యజ్ఞం చేయలేడు. యజ్ఞం చేసి సత్యాన్ని ఆవిష్కరించగలిగేది జ్ఞాని ఒక్కడే. మానవుడు యజ్ఞశేషాన్ని భుజించి మాత్రమే పరమపదాన్ని పొందాలి. అదే ఉత్తమ మార్గం. అందుకే భగవంతుడు కర్మయోగమే ఉత్తమ మార్గమని ప్రకటించాడు. కర్మయోగంలో యజ్ఞం జరగటమేకాక అది జ్ఞాన, రాజ, భక్తి యోగాల సమ్మేళనం కూడా.
జ్ఞానయోగం సాత్విక గుణకర్మ, రాజయోగం రజోగుణకర్మ, భక్తియోగం తమోగుణ కర్మ, కర్మయోగం గుణాతీత కర్మ. అది భక్తి, రాజ, జ్ఞాన యోగాల సమ్మేళనం. అందువలనే భగవంతుడు గుణాతీత స్థితికి ప్రాతినిథ్యం వహించే కర్మయోగాన్ని ఆచరించే జ్ఞానిని తనకిష్టుడైన వాడిగా ప్రకటించాడు. అయిననూ భగవంతుడు మిగతా మూడు యోగాలను కూడా ఎందుకు ఉదహరించాడంటే కర్మయోగం ఎంతగా జ్ఞాన, రాజ, భక్తి యోగాల సమ్మేళనమైనా కూడా ప్రతిమానవుడు కర్మయోగమే కాకుండా ఈ మూడు యోగాలను కూడా విడివిడిగా తెలుసుని ఉండాలి.
ప్రతిమానవుడు ముందుగా ఈ మూడు యోగాలనూ విడివిడిగా తెలుసుకోవాలి; అభ్యసించాలి. ఆ తదుపరి ఈ మూడింటి కలబోత అయిన కర్మయోగాన్ని ఆచరించాలి. అపుడు మాత్రమే మానవుడు కర్మయోగాన్ని మరింత సమర్థవంతంగా ఆచరించగలుగుతాడు.
జ్ఞానయోగం లేనిదే మానవునకు నిత్యానిత్య వస్తువివేకం కలుగదు. తనకేది సత్యం, వేటిని తన జీవితంలో తాను సాధించాలి. ఏ లక్ష్యాల కొరకు తన జీవితాన్ని వినియోగించాలి అన్నది తెలియదు. రాజయోగం లేనిదే ఐహికంగా ఉన్నతుడవ్వలేడు. భక్తియోగం లేనిదే నిశ్చింత కలుగదు.. సురక్షిత భావం కలుగదు. రక్షణ పొందలేడు.
చరిత్రలో సాధకులు అనేకులు గుణకర్మల వ్యామోహంలో పడి త్రిగుణాలకు ప్రాతినిథ్యం వహించే భక్తి, రాజ, జ్ఞాన యోగాల లోనే ఎక్కువగా సాధన చేశారు. కర్మయోగంలో వీరి సాధన స్వల్పంగానే ఉంటుంది. దానికి తగినట్లుగానే మన ఆధ్యాత్మిక సాహిత్యంలో కూడా ఈ మూడు యోగాలకు సంబంధించిన సాహిత్యమే విస్తృతంగా ఉంటుంది. కర్మయోగానికి సంబంధించిన సాహిత్యం నామమాత్రంగానే ఉంటుంది.
భక్తి, రాజ, జ్ఞాన యోగాలు మూడునూ విడివిడిగా చాలా విస్తృతంగా, చాలా సంక్లిష్టంగా ఉంటాయి. అవన్నీ ఆయా యోగాలను ప్రత్యేక సాధన చేసేవారి కొరకు ఉద్దేశించబడినవి. ఐతే ఈ రచన గీతాశాస్త్రాన్ని అనుసరించి రాయబడినది. అందువలన కర్మయోగంలో అంతర్భాగంగా వాటిని ఎంత పరిమితిలో ఆచరించవలేనో అంతపరిమితిలోనే రాయడం జరిగినది.
ఇప్పుడు ఆపరిమితిలోనే జ్ఞాన, రాజ, భక్తి యోగాలను గురించి విడివిడిగా తెలుసుకుందాం. ('కర్మయోగం' గురించి ఇప్పటికే వివరించడం జరిగినది)...('నాలుగు యోగాలు' అనే వ్యాసం సమాప్తం)
అయితే కర్మయోగం అలా కాదు. అది దైవం, విధి, జీవుడు ఈ ముగ్గురకూ సంబంధించినది. కర్మయోగం సత్యానికి సంబంధించినది. ఇది సత్యావిష్కరణకు దారితీస్తుంది. సత్యాన్ని వివేచించేది జ్ఞానయోగమైతే, సత్యాన్ని ఆచరించేది కర్మయోగం. జ్ఞానసిద్ధితో జ్ఞానయోగం అంతమై కర్మయోగం ప్రారంభమౌతుంది. గీతలో ఈ నాలుగు యోగాలను గురించి 7వ అధ్యాయమైన ‘విజ్ఞానయోగం’లో కొంచెం పరోక్షంగా ప్రస్తావించబడింది.
చతుర్విధా భజంతే మాం జనా స్సుకృతినోర్జున ! |
ఆర్తో జిజ్ఞాసురర్థార్థీ జ్ఞానీ చ భరతర్షభ! || (అ.7-శ్లో.16)
అర్జునా! నన్ను సేవించే పుణ్యపురుషులు నాలుగు రకాలు-ఆపదలో ఉన్నవాడు, ఆత్మతత్త్వం తెలుసుకోగోరేవాడు, సిరిసంపదలు కోరేవాడు, ఆత్మ జ్ఞానం కలిగినవాడు.
తేషాం జ్ఞానీ నిత్యయుక్తః ఏకభక్తి ర్విశిష్యతే |
ప్రియో హి జ్ఞానినోత్యర్థం అహం స చ మమ ప్రియః || (అ.7-శ్లో.17)
ఈ నలుగురిలో నిత్యమూ భగవంతుణ్ణి భక్తితో భజించే ఆత్మజ్ఞాని అత్యుత్తముడు. అలాంటి జ్ఞానికి నేనూ, నాకు అతనూ ఎంతో ప్రియులం కావడమే దీనికి కారణం.
ఉదారాస్సర్వ ఏవై తే జ్ఞానీ త్వా త్మైవ మే మతం |
ఆస్థితస్స హి యుక్తాత్మా మామేవానుత్తమాం గతిం || (అ.7-శ్లో.18)
వీళ్ళంతా గొప్పవాళ్ళే అయినప్పటికీ జ్ఞాని మాత్రం నా ఆత్మస్వరూపుడే అని నా అభిప్రాయం. ఎందువల్లనంటే అతను నన్నే పరమగతిగా భావించి సేవిస్తాడు.
బహూనాం జన్మానా మంతే జ్ఞానవాన్మాం ప్రపద్యతే |
వాసుదేవ స్సర్వమితి స మహాత్మా సుదుర్లభః || (అ.7-శ్లో.19)
అనేక జన్మలలో ఆచరించిన పుణ్యకర్మల ఫలితంగా జ్ఞాని చివరకు ‘జగత్తు సర్వమూ వాసుదేవమయం’ అనే జ్ఞానంతో నన్నాశ్రయిస్తాడు. ఈ లోకంలో అలాంటి మహానుభావులు చాలా అరుదు.
పై శ్లోకాలలో పేర్కొనబడిన నలుగురిలో
ఆర్తుడు భక్తియోగి;
జిజ్ఞాసువు జ్ఞానయోగి;
అర్థార్థీ అంటే సిరిసంపదలు కోరేవాడు రాజయోగి;
జ్ఞాని కర్మయోగి.
జ్ఞానిని భగవంతుడు తనకు ప్రియమైన వాడుగా చెప్పటంతో కర్మయోగమే ఉత్తమ యోగంగా ప్రకటించబడినట్లయినది. ఎందుకంటే భక్తియోగంలో కేవలం భగవంతుని శరణు పొందటం తప్ప యజ్ఞం జరుగదు. రాజయోగంలో కూడా స్వాధీనమైన మనస్సు దైవం (జీవేచ్ఛ) మీద ఏకాగ్రం కావాచ్చు, లేదా ఏదైనా ఐహిక విషయం (జీవేచ్ఛతో విభేదించిన) మీద కూడా ఏకాగ్రం కావచ్చు. అలానే జిజ్ఞాసువు జ్ఞానం కొరకు వివేచిస్తుంటాడేగానీ అతనికి జ్ఞానం ఉండదు. కనుక అతను యజ్ఞం చేయలేడు. రాజయోగి కూడా యజ్ఞం చేయలేడు. యజ్ఞం చేసి సత్యాన్ని ఆవిష్కరించగలిగేది జ్ఞాని ఒక్కడే. మానవుడు యజ్ఞశేషాన్ని భుజించి మాత్రమే పరమపదాన్ని పొందాలి. అదే ఉత్తమ మార్గం. అందుకే భగవంతుడు కర్మయోగమే ఉత్తమ మార్గమని ప్రకటించాడు. కర్మయోగంలో యజ్ఞం జరగటమేకాక అది జ్ఞాన, రాజ, భక్తి యోగాల సమ్మేళనం కూడా.
జ్ఞానయోగం సాత్విక గుణకర్మ, రాజయోగం రజోగుణకర్మ, భక్తియోగం తమోగుణ కర్మ, కర్మయోగం గుణాతీత కర్మ. అది భక్తి, రాజ, జ్ఞాన యోగాల సమ్మేళనం. అందువలనే భగవంతుడు గుణాతీత స్థితికి ప్రాతినిథ్యం వహించే కర్మయోగాన్ని ఆచరించే జ్ఞానిని తనకిష్టుడైన వాడిగా ప్రకటించాడు. అయిననూ భగవంతుడు మిగతా మూడు యోగాలను కూడా ఎందుకు ఉదహరించాడంటే కర్మయోగం ఎంతగా జ్ఞాన, రాజ, భక్తి యోగాల సమ్మేళనమైనా కూడా ప్రతిమానవుడు కర్మయోగమే కాకుండా ఈ మూడు యోగాలను కూడా విడివిడిగా తెలుసుని ఉండాలి.
ప్రతిమానవుడు ముందుగా ఈ మూడు యోగాలనూ విడివిడిగా తెలుసుకోవాలి; అభ్యసించాలి. ఆ తదుపరి ఈ మూడింటి కలబోత అయిన కర్మయోగాన్ని ఆచరించాలి. అపుడు మాత్రమే మానవుడు కర్మయోగాన్ని మరింత సమర్థవంతంగా ఆచరించగలుగుతాడు.
జ్ఞానయోగం లేనిదే మానవునకు నిత్యానిత్య వస్తువివేకం కలుగదు. తనకేది సత్యం, వేటిని తన జీవితంలో తాను సాధించాలి. ఏ లక్ష్యాల కొరకు తన జీవితాన్ని వినియోగించాలి అన్నది తెలియదు. రాజయోగం లేనిదే ఐహికంగా ఉన్నతుడవ్వలేడు. భక్తియోగం లేనిదే నిశ్చింత కలుగదు.. సురక్షిత భావం కలుగదు. రక్షణ పొందలేడు.
చరిత్రలో సాధకులు అనేకులు గుణకర్మల వ్యామోహంలో పడి త్రిగుణాలకు ప్రాతినిథ్యం వహించే భక్తి, రాజ, జ్ఞాన యోగాల లోనే ఎక్కువగా సాధన చేశారు. కర్మయోగంలో వీరి సాధన స్వల్పంగానే ఉంటుంది. దానికి తగినట్లుగానే మన ఆధ్యాత్మిక సాహిత్యంలో కూడా ఈ మూడు యోగాలకు సంబంధించిన సాహిత్యమే విస్తృతంగా ఉంటుంది. కర్మయోగానికి సంబంధించిన సాహిత్యం నామమాత్రంగానే ఉంటుంది.
భక్తి, రాజ, జ్ఞాన యోగాలు మూడునూ విడివిడిగా చాలా విస్తృతంగా, చాలా సంక్లిష్టంగా ఉంటాయి. అవన్నీ ఆయా యోగాలను ప్రత్యేక సాధన చేసేవారి కొరకు ఉద్దేశించబడినవి. ఐతే ఈ రచన గీతాశాస్త్రాన్ని అనుసరించి రాయబడినది. అందువలన కర్మయోగంలో అంతర్భాగంగా వాటిని ఎంత పరిమితిలో ఆచరించవలేనో అంతపరిమితిలోనే రాయడం జరిగినది.
ఇప్పుడు ఆపరిమితిలోనే జ్ఞాన, రాజ, భక్తి యోగాలను గురించి విడివిడిగా తెలుసుకుందాం. ('కర్మయోగం' గురించి ఇప్పటికే వివరించడం జరిగినది)...('నాలుగు యోగాలు' అనే వ్యాసం సమాప్తం)
jayasrikrishna
రిప్లయితొలగించండిప్రియమైన సరస్వతి కుమార్,
రిప్లయితొలగించండి*కర్మయోగంలో యజ్ఞం జరగటమేకాక అది జ్ఞాన, రాజ, భక్తి యోగాల సమ్మేళనం కూడా.*
Refreshing statement. I don't have words to write here. Awesome. Overall ( except writing unnecessary tapaa or giving reply to కత్తి గారికి నా ధన్యవాదాలు ) you have done a fantastic job,
I throughly enjoyed your tapaa. Coming days lot of telugu people will read your blogs. Hope it will inspire telugu people to write more on Indian philosophy. I think you are the first person started writing on philosophy in the telugu blog world. Keep it up. All the best.
Regds,
@శ్రీకర్, Thank you very much for your appreciation.
రిప్లయితొలగించండి